نوع اثر: تاریخی
کاربری بنا: قلعه
قدمت: حدود ۲۲۰ سال پیش از میلاد حضرت مسیح
وضعیت ثبت: ثبت شده در فهرست آثار ملی در سال ۱۳۴۵
آدرس: کرمان – بزرگراه قائم
مدت پیشنهادی بازدید: حدود ۲ ساعت
بهای بلیط بازدید: رایگان
شنیده‌اید که در کرمان قلعه‌ای وجود دارد که دختری بر آن فرمانروایی می‌کرده و با طلسمی که در دست داشته، مانع از فتح آن می‌شده است؟
در شمال شرقی شهر کرمان و در داخل محدوده شهر کرمان بقایای دیدنی دو قلعه بزرگ به چشم می‌خورد. یکی از این بناهای مرموز و پر رمز و راز که تاکنون باستان شناسی نشده‌اند، “قلعه دختر” یا “قلعه گواشیر” است که به عنوان یکی از آثار معروف تاریخی شهر کرمان محسوب می‌شود.
این قلعه حدود ۲۲۰ پیش از میلاد، به هنگام فتح کرمان به دست اردشیر بابکان در منطقه‌ای به نام “گواشیر” و مرکز ولایت کرمان بوده است. این قلعه که در بیشتر تواریخ به نام “قلعه کوه” از آن یاد شده است، امروز فقط به نام قلعه دختر خوانده می‌شود و بر فراز صخره‌ای از سنگ قرار گرفته و بقایای آن هنوز نیز مایه شگفتی بینندگان است.
مصالح بکار رفته در قلعه دختر یا آتشکده آناهیتا(ناهید) که به قلعه کهنه نیز مشهور است، تنها خشت خام و گل رس است. بقایای قلعه دختر دورنمای گذشته دراز این شهر و نام آن(آتشکده آناهیتا) یادآور پرستش آناهیتای باستانی، ایزدبانوی آب و باروری است.
قلعه دختر میانه در دو کیلومتری جنوب پل دختر روی صخره سنگی که به جاده کاروان رو مشرف است، ساخته شده است. در دیوار قلعه دو مدخل ساخته شده که هرکدام ۳ متر بلندی دارد و در بالای یکی از این مدخل‌ها کتیبه‌ای روی سنگ نوشته شده است.
قلعه دختر که به یکی از سرداران معروف بابک خرم دین به نام ساسان متعلق بود و روزگاری به نام قلعه ساسان معروف بوده است، از وسایل ایمنی و آب انبار برخوردار است و در آن کلیه تدابیر لازم برای زندگی طولانی در داخل این آن فراهم بوده است، این قلعه بنا به گمانه‌زنی‌های مورخان ۲۲۰ سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده است و شهری آباد و مرکز ولایت کرمان با نام گواشیر یا کارمانیا بوده است.
صخره‌ای که قلعه بر فرازش ساخته شده است در حدود ۴۰۰ متر بلندی دارد و سطح بام آن بیش از بیست هکتار است.
تنها راه بام صخره از تنگه باریکی است که در سایه انداز شمالی صخره است. ظاهراً تنها راه رسیدن به محل قلعه از این تنگه است، به همین مناسبت در دامنه صخره، استحکامات و دیوار و برج‌های مفصلی جهت محافظت مدخل تنگه ساخته شده است.
طول دیوارهای محافظ مدخل تنگه نزدیک به نیم کیلومتر است و عرض پی سنگی آن از دو متر بیشتر است. تا ارتفاع دو متر جرز را از سنگ بنا کرده‌اند و بر روی آن دیوار خشتی و گلی قطوری ساخته‌اند.
گالری تصاویر قلعه دختر کرمان
یکی از ویژگی‌های این قسمت از قلعه طاق نماهایی است که دورتا دورمحوطه را فرا گرفته و همه آنها در واقع پنجره‌های باز و بدون در است. درداخل این محوطه بسیار وسیع آثار چند عمارت کوچک گلی دیده می‌شود.
شاید علت این همه توجه و دقت به این بنا آن بوده است که نزدیک به ۷۰ درصد از مخازن آب قلعه در این دره واقع شده است و انبوه سفال شکسته که در نزدیک این بنا و در جوار مخزن آب دایره شکل دیده می‌شود، می‌تواند قرینه این مطلب باشد که محل تقسیم آب آشامیدنی در این نقطه بوده است.
تاریخ ساخت این قلعه به دوران ساسانیان باز می‌گردد.این قلعه بازمانده معبد “آناهیتا” و پرستشگاه ایزدباد منطقه بوده است، “آناهیتا” نگهبان آب‌ها، زنان، گیاهان و باروری بوده است. می‌گویند به این علت نام این قلعه را قلعه دختر گذاشته‌اند که نشان از عدم فتح این قلعه توسط دشمنان دارد.
افسانه‌ای در باب قلعه دختر وجود دارد که بنابر آن، دختری بر این قلعه فرمانروایی داشته که با در دست داشتن طلسمی آن را ناگشودنی ساخته بود، اما پژوهش‌های تاریخی ثابت کرده که نامگذاری کلمه “دختر” روی این قلعه مسلما علت ویژه‌ای داشته است. شاید یکی از علل آن این است که در فرهنگ ایرانی مظهر دست نخوردگی است و استفاده از نام دختر در قلعه‌ها، اشاره‌ای ضمنی به غیر قابل تسخیر بودن آن قلعه‌ها توسط دشمنان مهاجم و در واقع بکر بودن آنان است.
در زمان سلجوقیان قلعه دختر به عنوان پناهگاهی برای کرمانیان محسوب می‌شده است، ادامه می‌دهد: در تاریخ افضل آمده که یکی از قلاع کوچک موسوم به گوهریه بوده و برج‌های قلعه نام‌هایی مخصوص به خود داشته که از آن میان نام برج فیروزه به ما رسیده است، در تاریخ دوره قراختییان بار دیگر نام این قلعه آمده و آن وقتی است که شاهزاده سیور غتمش به دست خواهرش پادشاه خاتون در این قلعه محبوس می‌شود.
این قلعه در زمان‌های مختلف تعمیر شده است، نخستین بار در حکومت ابوعلی محمدبن‌الیاس «۳۲۲ قمری – ۹۳۳ میلادی» تعمیر صورت گرفت و در زمان سلجوقیان « قلعه دختر » پناهگاه کرمانیان محسوب می‌شد.
ابراهیم نژاد
مدیر روابط عمومی، امور فرهنگی و اجتماعی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان
به نقل از ایسنا
